Ένα μοναδικό καταφύγιο άγριας ζωής
Την περίοδο Ιούλιος 2005 – Μάιος 2006, επισκέφτηκα το νησί της Σκύρου τέσσερις φορές στα πλαίσια επιστημονικής εργασίας για το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, στο αντικείμενο της μελέτης και διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος. Με αυτόν τον τρόπο είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω διά ζώσης την υψηλή οικολογική αξία της Σκύρου, τα επιμέρους στοιχεία της οποίας, βέβαια, κάθε άλλο παρά άγνωστα είναι στους κατοίκους και τους τακτικούς επισκέπτες της: αφενός αποτελούν μέρος της καθημερινότητάς τους, αφετέρου έχουν ενσωματωθεί από αιώνες στην κοινωνική και πολιτιστική ζωή του νησιού.
Η ισχυρή γεωγραφική απομόνωση της Σκύρου, της έχει προσδώσει μία σειρά από μοναδικά οικολογικά χαρακτηριστικά. Στο βόρειο τμήμα του νησιού δεσπόζει το εκτενές και πυκνό πευκοδάσος της Σκύρου. Όλη η ΒΔ Σκύρος, περιλαμβανομένων των παρακείμενων νησίδων, έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική για τα Πουλιά Περιοχή (ΣΠΠ). Αναμφισβήτητα, όμως, το μεγαλύτερο οικολογικό ενδιαφέρον της Σκύρου επικεντρώνεται στο ΝΑ τμήμα του νησιού, στο οποίο κυριαρχεί ο ημιορεινός όγκος του Κόχυλα, το «Βουνό» των Σκυριανών. Η έκταση του Κόχυλα, άλλωστε, έχει συμπεριληφθεί στο πανευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών NATURA 2000, ενώ και αυτή έχει χαρακτηριστεί ως Σημαντική για τα Πουλιά Περιοχή (ΣΠΠ).
Η επιτόπια έρευνα επιβεβαίωσε την τεράστια οικολογική αξία του Κόχυλα (και της Σκύρου γενικότερα). Μερικά από τα στοιχεία που συνθέτουν αυτήν την εικόνα είναι:
- Η πλούσια και ιδιαίτερη χλωρίδα, με την παρουσία τουλάχιστον τριών φυτικών ειδών που απαντώνται μόνο στο νησιωτικό σύμπλεγμα της Σκύρου και αρκετών ακόμη με περιορισμένη εξάπλωση (Βόρειες Σποράδες, Εύβοια, Βόρειες Κυκλάδες). Τέσσερα από τα φυτικά είδη του Κόχυλα έχουν περιληφθεί στον κατάλογο των Απειλούμενων Ειδών της Ελληνικής Χλωρίδας.
- Σημαντικοί τύποι οικοτόπων, όπως οι απόκρημνες βραχώδεις ακτές, σημαντικές για τα πτηνά και τα ενδημικά είδη φυτών (χασμόφυτα) και οι συστάδες δενδρώδους βλάστησης, με κυρίαρχο είδος το σφενδάμι (Acersempervirens).
- Ο Κόχυλας είναι η φυσική περιοχή διαβίωσης του μοναδικού σκυριανού αλόγου. Οι ιδιαίτερες κλιματικές και οικολογικές (φτωχή βλάστηση, τροφικός ανταγωνισμός με τα αιγοπρόβατα) συνθήκες της περιοχής συνετέλεσαν στην εμφάνιση των μοναδικών χαρακτηριστικών του σκυριανού αλόγου. (Η δυσμενής κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει ο πληθυσμός των σκυριανών αλόγων, αποτελεί μία σοβαρή αφετηρία προβληματισμού για τη στάση της τοπικής κοινωνίας σχετικά με τη διαφύλαξη του φυσικού πλούτου του νησιού).
- Το νησί της Σκύρου αποτελεί ένα ιδανικό καταφύγιο για πολλά είδη πτηνών. Στις απόκρημνες ανατολικές πλαγιές του Κόχυλα, για παράδειγμα, πρόσφατα καταμετρήθηκε (από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία) ίσως η μεγαλύτερη αποικία μαυροπετρίτη στον ελληνικό νησιωτικό χώρο, ένα είδος γερακιού απειλούμενο σε παγκόσμιο επίπεδο. Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια εδραιώνεται η άποψη ότι η Σκύρος αποτελεί σταθμό κύριου μεταναστευτικού περάσματος των αποδημητικών πτηνών.
- Σε μεγάλους πληθυσμούς ζει στον Κόχυλα και τις νησίδες γύρω από τη Σκύρο, η ενδημική σαύρα Podarcisgaigae.
- Τα θαλάσσια σπήλαια του Κόχυλα φιλοξενούν συχνά την απειλούμενη υπό εξαφάνιση μεσογειακή φώκια Monachusmonachus.
Όλα τα παραπάνω δεδομένα, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι λόγω συγκεκριμένων συνθηκών (γεωμορφολογικών, ιδιοκτησιακών) η ανθρωπογενής παρέμβαση στον Κόχυλα περιορίστηκε σχεδόν αποκλειστικά στην κτηνοτροφική δραστηριότητα, συνηγορούν στη διαπίστωση ότι ο Κόχυλας αποτελεί μία από τις πλέον αδιατάρακτες και σημαντικές οικολογικά περιοχές του ελληνικού νησιωτικού χώρου. Ο χαρακτηρισμός του, επομένως, ως ένα μοναδικό καταφύγιο άγριας ζωής δεν εμπεριέχει κανένα στοιχείο υπερβολής και αντικατοπτρίζει πλήρως την οικολογική κατάσταση της περιοχής.
Ο υψηλός βαθμός φυσικότητας του Κόχυλα απειλείται σε κάποιο βαθμό από την υπερβόσκηση των εκτάσεών του. Η βόσκηση των αιγοπροβάτων δεν αποτελεί αφ’ εαυτού της κίνδυνο για τα μεσογειακά οικοσυστήματα (το αντίθετο μάλιστά). Η ραγδαία, εντούτοις, αύξηση του αριθμού των ζώων στη Σκύρο, αλλά και η χαλάρωση της σφιχτής οργάνωσης της κτηνοτροφικής – ποιμενικής δραστηριότητας στο νησί, έχουν επιφέρει αυξημένη βοσκητική πίεση στο οικοσύστημα του Κόχυλα.
Σημαντικότερο ζήτημα για την προστασία της υψηλής οικολογικής αξίας του Κόχυλα, είναι η αποτροπή χωροθέτησης αναπτυξιακών έργων μεγάλης κλίμακας, όπως είναι η εγκατάσταση ανεμογεννητριών, η διάνοιξη νέων δρόμων, οι εξορυκτικές δραστηριότητες κ.α. Η Σκύρος, άλλωστε, έχει ήδη γνωρίσει τις οδυνηρές συνέπειες άστοχων αναπτυξιακών αποφάσεων και έργων. Η ανάδειξη, αντίθετα, της αξίας του φυσικού περιβάλλοντος του Κόχυλα μέσω οικοτουριστικών δραστηριοτήτων (χάραξη και σήμανση πεζοπορικών διαδρομών, έκδοση πληροφοριακού υλικού για την οικολογική αξία της περιοχής κ.α.), είναι δυνατόν να συνδυάσει την προστασία του οικοσυστήματος του Κόχυλα με μία νέα, ήπια αναπτυξιακή προοπτική στον τομέα του τουρισμού. Η υιοθέτηση, άλλωστε, ήπιων και βιώσιμων αναπτυξιακών επιλογών, αποτελεί μονόδρομο για τη διαφύλαξη και ανάδειξη της σπουδαίας οικολογικής και πολιτιστικής ταυτότητας της Σκύρου.
Αποστόλης Καλτσής
Βιολόγος Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης
στη Διαχείριση Προστατευόμενων Περιοχών