Δημοτικά Τραγούδια

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥΣταθμός στη καταγραφή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι η έκδοση «ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ» που πρώτη φορά κάνει δημόσια την εμφάνισή της, μέσω της εφημερίδας μας.

Πρόκειται για έργο του εθνομουσικολόγου Σωτήριου Τσιάνη όπου καταγράφεται το μεγαλύτερο μέρος των δημοτικών τραγουδιών, περίπου 168 μουσικά παραδείγματα από το νησί μας. Νανουρίσματα, τραγούδια της μνηστείας και του γάμου, ερωτικά και χορευτικά τραγούδια, οικογενειακά και θρησκευτικά για γιορτές και πανηγύρεις, αποκριάτικα κ.α. που έχουν μεταδοθεί από γενιά σε γενιά μέσα από τη προφορική παράδοση. Οι στίχοι αφορούν τη καθημερινή ζωή, οικιακές ή αγροτικές εργασίες, το θέρο ή τον αργαλειό. Επίσης είναι κάλαντα, παινέματα, ευχές ή έχουν καθαρά ερωτικό περιεχόμενο.

Το μοναδικό μουσικό ιδίωμα της Σκύρου για πρώτη φορά μεταφράζεται στα αγγλικά και καταγράφεται με τόση λεπτομέρεια, καθώς συνήθως υπάρχουν περισσότερες από μία παραλλαγές κάθε τραγουδιού.

Τέσσερα CD συνοδεύουν το βιβλίο με ηχητικό υλικό. Μεγάλο μέρος της σκυριανής παραδοσιακής μουσικής εκτελείται σε ελεύθερο ρυθμό, όμως γίνεται φανερό πως υπάρχει σαφές «σκυριανό ύφος» στον τρόπο εκτέλεσης. Μόνο στις χορευτικές μελωδίες έχει σημειωθεί συγκεκριμένο μουσικό μέτρο. Τα παραδοσιακά αυτά τραγούδια αντιμετωπίστηκαν ως αδιάσπαστη ενότητα μελωδίας, ποίησης και χορού.

Στο βιβλίο σε κάθε τραγούδι δίνεται πλήρως το ποιητικό κείμενο, η μελωδία με τη μορφή παρτιτούρας και διάφορες παραλλαγές κάθε παραδείγματος. Το εισαγωγικό σημείωμα περιέχει λαογραφικά σχόλια και γίνεται πολύτιμος βοηθός στη κατανόηση όσο το δυνατόν καλύτερα της δομής της παραδοσιακής μουσικής, ενώ τα τέσσερα CD που συνοδεύουν την έκδοση περιέχουν το μουσικό υλικό των τραγουδιών της έκδοσης.

Επίσης η μετάφραση στα αγγλικά έγινε όσο πιο πιστά γινόταν στην ελληνική γραφή σε προσπάθεια να διατηρηθούν τα σημαντικά χαρακτηριστικά της δομής του παραδοσιακού ποιητικού είδους. Στη μετάφραση αυτούσιοι ελληνικοί όροι παραμένουν εκεί όπου δεν υπάρχουν αντίστοιχοι αγγλικοί, βέβαια η ομοιοκαταληξία που είναι σημαντική για την ελληνική ποίηση δεν μπόρεσε να ακολουθηθεί.

Η έκδοση απευθύνεται στους λάτρεις της παραδοσιακής μουσικής, στους ερευνητές και μελετητές που έχουν στα χέρια τους ένα επεξεργασμένο, πλέον, υλικό για τη μουσική παράδοση της Σκύρου. Το έργο αυτό, είναι αποτέλεσμα ερευνών πριν τριάντα χρόνια και μελέτης του Σωτήρη Τσιάνη που δεν θα ήταν δυνατόν να ολοκληρωθεί χωρίς τη βοήθεια των ανθρώπων της Σκύρου.

Ο καταξιωμένος εθνομουσικολόγος τους ευχαριστεί θερμά και δηλώνει ότι η φιλοξενία τους, η καλοσύνη τους, η συνεργασία και το ειλικρινές ενδιαφέρον τους υπήρξε αστείρευτη πηγή έμπνευσης για ‘κείνον. Τα 168 μουσικά παραδείγματα, σπάνιο και πολύτιμο μουσικό υλικό, προσεγγίζονται πολύπλευρα και δίνεται έμφαση στις ιδιαιτερότητες τους και μάλιστα στη σχέση λόγου και μέλους (μουσικοποιητική δομή). Επίσης σημαντική ήταν, η συμβολή του Αχιλλέα Κατσαρέλια από το Αρχαιολογικό Μουσείο Σκύρου που με τις γνώσεις του γύρω από τη τοπογραφία και ιστορία του νησιού, τα έθιμα και παραδόσεις και την αγάπη για τη παραδοσιακή μουσική βοήθησε στη συλλογή των ηχογραφημένων παραδειγμάτων. ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥ

Η έκδοση πραγματοποιήθηκε από το Κέντρο Ερεύνης της Ελληνικής Λαογραφίας, τηςΑκαδημίας Αθηνών, το Πελοποννησιακό ίδρυμα και τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης θέλοντας να τιμήσουν τον Σωτήρη Τσιάνη για τη συμβολή στη μελέτη της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής.

Ο Σωτήριος (Sam) Τσιάνης γεννήθηκε το 1926 στη Σάντα Μπάρμπαρα της Καλιφόρνιας από γονείς Έλληνες μετανάστες και απέκτησε διδακτορικό δίπλωμα στην Εθνομουσικολογία από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Λος Άντζελες. Το έργο του “Δημοτικά
Τραγούδια της Σκύρου” είναι μοναδικό και σίγουρα θα γίνει πρότυπο άλλων, για άλλες περιοχές της Ελλάδας. Οι έρευνες του στο νησί της Σκύρου άρχισαν το 1972 με συστηματική καταγραφή δημοτικών τραγουδιών, ανάλυση των μελωδιών και ποιητικών κειμένων και αναζητώντας όσο το δυνατόν περισσότερους πληροφορητές.

Τα παραδείγματα έχουν ηχογραφηθεί από τους καλύτερους τραγουδιστές και μερακλήδες του νησιού, οι περισσότεροι πια δεν ζουν αφού ήταν ήδη ηλικιωμένοι το 1972. Ιδιαίτερη αναφορά κάνει ο συγγραφέας στη συμβολή του Θοδωρή Σ. Ευσταθίου, της γυναίκας του Κοκκαλένιας, στην Άννα Λύκου και τη Μαριγώ Ευσταθίου.

Το σχήμα του ογκώδους βιβλίου είναι 21 Χ 28 εκ., περιλαμβάνει 450 σελίδες ευχάριστης ματ υφής και περιέχει τέσσερα CD με συνολικά 89 ηχογραφήσεις σκυριανών τραγουδιών. Το βιβλίο με τα CD μπορείτε να τα παραγγείλετε από τις Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης.


“ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ

ΠΟΥ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΝΗΣΤΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΓΑΜΟ”

Η πανάρχαιη πρακτική της προξενιάς καθώς και το σύστημα της προίκας εξακολουθούν να αποτελούν πολύ σημαντικές όψεις της σύγχρονης σκυριανής ζωής. Όταν συμφωνηθεί ένα συνοικέσιο (την πρωτοβουλία του οποίου συνήθως λαμβάνει η οικογένεια του γαμπρού), η οικογένεια θα ανταποκριθεί με ένα ίσον. Έτσι αποκαλείται ένα σημαντικό έγγραφο στο οποίο παρατίθεται ένας κατάλογος όλης της προίκας που προσφέρει στον γαμπρό η οικογένεια της νύφης. Αφού οι όροι του ίσου συζητηθούν διεξοδικά και συμφωνηθούν, το έγγραφο υπογράφεται από τα δύο μέρη, με παρόντα ως μάρτυρα τον παπά του χωριού. Οι αρραβώνες έτσι τελειώνουν και η τελετή συνήθως κλείνει με το παρακάτω παραδοσιακό τραγούδι:

 

Τώρα στ’ αρρεβωνιάσματα και στην αρχή του γάμου,

όσο μπορώ θα τραγουδώ κι ό,τι μπορού, θα κάνου.

Βραχίνιασα και δεν μπορού, για να σας τραγουδήσου

και την καλή παρέα μου να την ευχαριστήσου.

‘Ομορφος είν’ ο γάμος μας, μά’ χει κι ένα ψεγάδι,

να’χε πατέρα ο γαμπρός θέλ’ ’ ά’ χει άλλη χάρη.

Νύφη μου, χρυσό ρολόι,

πού ’σ’ από μεγάλο σόι.

 

Νύφη μου ωραιότατη, μεταξωτή μου σκέπη,

το νέο που σου δώσαμε σ’ αξίζει και σου πρέπει.

 

Στη συνέχεια ορίζεται ημερομηνία για την προσφορά της πίτας – ένα βράδυ, δηλαδή, κατά το οποίο η νύφη θα επισκεφθεί για πρώτη φορά το σπίτι του γαμπρού. Την ημέρα αυτή, η νύφη μαζί με τους γονείς, τους συγγενείς και τις στενές της φίλες, ξεκινούν την παρέλασή τους μέσα από τα στενά δρομάκια του χωριού τραγουδώντας δυνατά με τη συνοδεία της ντόπιας οργανικής ζυγιάς κλαρίνου και λαούτου. Ο γαμπρός, οι γονείς, οι συγγενείς και οι φίλοι τους περιμένουν στην εξώπορτα του σπιτιού να υποδεχθούν την πομπή. Φθάνοντας στο σπίτι, η συνοδεία της νύφης αρχίζει τα ειδικά τραγούδια για την περίσταση: τα «παινέματα του γαμπρού», ή «τραγούδια της πίτας». Ο γαμπρός και η συνοδεία του θα απαντήσουν με τα δικά τους παινέματα.

Υπήρχε άλλοτε η συνήθεια, μετά τα παινέματα αυτά, να ραίνουν τη νύφη με νομίσματα και ρύζι. Επίσης η παράδοση ήθελε, πριν μπει η νύφη στο σπίτι του γαμπρού, να πατήσει σ’ ένα κομμάτι σίδερο ή άλλο μέταλλο, για να «στεριώσει» το καινούργιο σπιτικό. Σήμερα, όμως, η νύφη κι ο γαμπρός ανταλλάσσουν δώρα και όλοι μαζί, συμπέθεροι και φίλοι, τρώνε, πίνουν και γλεντούν με τραγούδια και χορούς, πολλές φορές μέχρι την αυγή.

Από τη στιγμή που προσφέρεται η πίτα, ο αρραβώνας θεωρείται επίσημος κι ο γαμπρός είναι ελεύθερος να μπαινοβγαίνει στο σπίτι της νύφης. Όμως, μολονότι το έθιμο δεν τηρείται αυστηρά, δεν επιτρέπεται στο ζευγάρι να βλέπεται χωρίς την παρουσία τρίτων, ούτε να εμφανίζεται μαζί στο χωριό πριν από την τελετή του γάμου.

Την Παρασκευή και το Σάββατο, τις παραμονές της Κυριακάτικης τελετής της στέψης, οι γυναίκες ασχολούνται με την ετοιμασία των παραδοσιακών σκυριανών γλυκισμάτων, που ονομάζουν «τηγανίτες» και που είναι φτιαγμένα από ζύμη σε στρογγυλό σχήμα, σαν κουλουράκια. Οι τηγανίτες ψήνονται σε καυτό λάδι, βουτιούνται στο μέλι και πασπαλίζονται με ζάχαρη άχνη. Οι αρσενικοί που τυχαίνουν να περάσουν από το σπίτι την ώρα που οι γυναίκες ζυμώνουν, γραπώνονται με πολλά γέλια και φασαρία και αλείφονται με ζύμη η αλευρώνονται γι ‘ αστείο και για το καλό.

‘Οταν οι τηγανίτες ετοιμαστούν, τοποθετούνται πέντε-έξι σε μια κεντημένη πετσέτα και στέλνονται στα σπίτια αυτών που είναι καλεσμένοι στο γάμο. Την παράδοση των δώρων αυτών, που έχουν την έννοια πρόσκλησης, αναλαμβάνουν συνήθως νεαρές κοπέλες.

Η Κυριακή θεωρείται η μόνη «καλή μέρα» για την τέλεση του γάμου. Με τους οργανοπαίκτες μπροστά, η νύφη, ο γαμπρός και η συνοδεία τους πηγαίνουν εν πομπή στην εκκλησία. Η νύφη κι οι παράνυφές της φορούν την παραδοσιακή σκυριανή φορεσιά. Η νύφη δεν φοράει πέπλο και τίποτε δεν την κάνει να ξεχωρίζει από τις παράνυφές της. Καθώς η πομπή -στην οποία μπορεί να συμμετέχουν διακόσια ή τριακόσια άτομα- διασχίζει τα δρομάκια του χωριού, όλοι μαζί τραγουδούν την «πατινάδα του γάμου». Τα παρακάτω είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά δίστιχα της πατινάδας αυτής:

 

ΔΗΜΟΤΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΣΚΥΡΟΥΔυο ήλιοι, δυο φεγγάρια, δυο ήλιοι δυο φεγγάρια,

δυο ήλιοι δυο φεγγάρια βγήκανε σήμερα,

βγήκανε σήμερα,

το ’ να στο πρόσωπό σου, το’ να στο πρόσωπό σου,

το ’ να στο πρόσωπό σου, τα’ άλλο στα σύννεφα,

τα’ άλλο στα σύννεφα.

Ο ήλιος βασιλεύει, ο ήλιος βασιλεύει,

ο ήλιος βασιλεύει στα παρεθύρια σου,

στα παρεθύρια σου,

ξανθά ’ναι τα μαλλιά σου, ξανθά ’ναι τα μαλλιά σου,

ξανθα ’ ναι τα μαλλιά σου, μαύρα ’ν’  τα φρύδια σου,

μαύρα ’ν’  τα φρύδια σου.

Σγουρέ βασιλικέ μου, σγουρέ βασιλικέ μου,

σγουρέ βασιλικέ μου, γέρν’  η κορφάδα σου,

γέρν’  η κορφάδα σου,

ποιος θα τήνε γλεντήσει, ποιος θα τήνε γλεντήσει,

ποιος θα τήνε γλεντήσει την ομορφάδα σου,

την ομορφάδα σου.

 

Τα πρώτα τραγούδια που τραγουδιούνται στο γαμήλιο τραπέζι τιμούν τους προσφιλείς συγγενείς και φίλους που δεν υπάρχουν πια. Πρέπει να τονίσουμε πως τα τραγούδια αυτά θεωρούνται παινέματα του γάμου. Πρόκειται για πραγματικά συγκινητικά τραγούδια γεμάτα πάθος. Οι στίχοι που ακολουθούν αποτελούν ένα θαυμάσιο παράδειγμα όπου εγκωμιάζεται η αδελφή της πληροφορήτριας μας και μητέρα του γαμπρού.

 

‘Ελ’, αδερφή, απο τη γη κι απο τον μαύρον Άδη,

έβγ’, αδερφή, από τη γη με τις περίσσιες χάρες

και πάρε και για συντροφιά τις δυο σου συννυφάδες.

 

Απο τους βιολετζήδες μου συγνώμη θα ζητήσω,

αν έχω το ελεύθερο για να τους τραγουδήσω.

 

‘Ομορφος που είναι ο χορός, μά ’χει κι ένα ψεγάδι,

να ’ταν η μάνα του γαμπρού θέλ’ ’ά ’χει άλλη χάρη.

 

Όταν όλα αυτά τα εγκώμια, δίκην μνημοσύνου, τελειώσουν, οι συγγενείς και οι καλεσμένοι αρχίζουν τα παινέματα του γαμπρού και της νύφης καθώς και όλων των συμπεθέρων. Παραθέτουμε τέσσερα δίστιχα μαζί με τις επωδούς τους.

 

Όμορφος πού ’ναι ο γαμπρός, μα διάλεξε και θέλει

μαλαματένιο μαστραπά και διαμαντένιο χέρι.

 

Μαραίνεις με, μαραίνεις με,

μόσχο κρατείς κι αραίνεις με.

 

Όμορφη πού ’ναι η νύφη μας ωσάν την Παναγία

[ ο ]σόν τον πολυέλαιο πού’ ναι στην εκκλησία.

 

Έλα τα δυο να ’μόσομε,

ποτέ να μη μαλώσομε.

 

Είχα πατέρα ποιητή, του τραγουδιού καμάρι,

κρίμα ’ταν η ψυχούλα του ο χάρος να την πάρει.

 

Να ζήσουνε, αμάν, ωχ αμάν,

να ζήσουνε, να ζήσουνε

να ζήσουνε, να ζήσουνε

και τέτοια ν’ αποχτήσουνε.

 

Είμ , αρφανή από γονιούς, γαμπρέ μ’,  από τη μάνα,

όμορφα που ταιριάσετε δυόσμος και ματζουράνα.

 

Μαραίνομαι, μαραίνομαι,

μόσχο κρατείς κι αραίνεις με.

 

Τα τραγούδια του γάμου είναι γεμάτα συμβολισμούς. Η νύφη συχνά αναφέρεται σαν πέρδικα ή σαν περιστέρα, ο γαμπρός σαν αϊτός. Στο παράδειγμα που παραθέσαμε παραπάνω, η νύφη περιγράφεται σαν χρυσός μαστραπάς με διαμαντένιο χέρι, σαν πολυέλαιος, σαν Παναγία. Ακόμα και στο τελευταίο δίστιχο, ο γαμπρός και η νύφη παρομοιάζονται με το δυόσμο και τη μαντζουράνα, τα δύο βότανα που φύονται πλάι-πλάι σε αυλές και σε μπαλκόνια.

Ο χορός αποτελεί ένα σημαντικό στοιχείο της γαμήλιας γιορτής. Οι οργανοπαίκτες παίρνουν τη θέση τους στη μέση της πλατείας του χωριού, κι όλη η γαμήλια παρέα (που μπορεί να αριθμεί πάνω από εκατό άτομα), σχηματίζει γύρω τους ένα μεγάλο ανοικτό κύκλο. Οι καλεσμένοι κι οι θεατές στέκονται γύρω τους. Κατά την παράδοση, οι μουσικοί υποχρεούνται να παίξουν χωρίς διακοπή (καμιά φορά και μιά-δυό ώρες ασταμάτητα), ώσπου να δοθεί σ’ όλα τα μέλη της γαμήλιας συνοδείας η ευκαιρία να σύρουν το χορό. Ύστερα απ’ αυτό, όποιος θέλει μπορεί να πιαστεί στον κύκλο, κι ο χορός μπορεί να συνεχισθεί ως το πρωί.

Ο παραδοσιακός χορός της Σκύρου ονομάζεται «καλές». Είναι ένας αργός, επιβλητικός χορός που χορεύεται αποκλειστικά στους γάμους. Παλιότερα, όταν ερχόταν η ώρα να χορευτεί ο καλές, οι οργανοπαίκτες έπρεπε να σταματήσουν το παίξιμο. Ο Φραγκούλης μας δίνει αυτή τη γλαφυρή περιγραφή: «…Ο χορός συνεχίζεται στ’ αλώνι. Ο πρωτοχορευτής δίνει τη θέση του σ’ έναν άλλον, κι οι βιολιτζήδες, που κερδίζουν πολλά λεφτά από τον κάθε πρωτοχορευτή, τώρα παίζουν με πολύ περισσότερο κέφι γιατί τους έχουν κεράσει πολλά ποτηράκια ούζο. Όταν ο ήλιος αρχίζει να βασιλεύει, οι βιολιτζήδες πρέπει να σταματήσουν το παίξιμο για να χορέψει ο κόσμος τον καλέ. Όλοι οι χορευτές, άντρες και γυναίκες, μεγάλοι και μικροί, πιάνονται από το μπράτσο (αγκαζέ) έτσι που τα χέρια τους να είναι σταυρωτά μπροστά τους. Δεν υπάρχει ούτε πρωτοχορευτής ούτε τελευταίος. Όλοι είναι πιασμένοι από το χέρι κι ο χορός σχηματίζει μια κουλούρα. Ο καλές είναι πολύ αργός χορός, κι όλοι κάνουν τα ίδια βήματα -δυο μικρά βήματα μπρος κι ένα πίσω. Ο καλές είναι απαραίτητος στους γάμους γιατί είναι έθιμο οι άντρες κι οι γυναίκες να τραγουδούν παινέματα που τα ‘χουν ετοιμάσει από πριν. Αυτά τα παινέματα (δίστιχα) δεν γράφονται άλλά τα μαθαίνουν απέξω. Αυτός που το ‘φτιαξε αρχίζει το δίστιχο με το πρώτο βήμα του χορού και μετά το επαναλαμβάνουν (το γυρίζ’νε) όλοι οι άλλοι».

Ένα σχόλιο σχετικά με το “Δημοτικά Τραγούδια”

  1. Θερμά συγχαρητήρια για τα άρθρα σας αναφορικά με τα τροχάδια και τα σκυριανά τραγούδια του Τσιάνη. Θα ήθελα να προσθέσετε και τη συλλογή της κ. Λάμπρου καθώς και κατασκευαστές σκυριανών φορεσιών για όποιον θέλει να αγοράσει κουτνιά ή αλλαμένα.
    Πάντα επιτυχίες!

    Ευχαριστώ!

Τα σχόλια είναι απενεργοποιημένα.