Στις 20 Απριλίου 2004 οργανώθηκε από την Ελληνική Εταιρεία, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο (Τμήμα Γεωπονίας – Τομέας ζωικής παραγωγής) και με συνεργασία του Δήμου Σκύρου η Ημερίδα «Το σκυριανό αλογάκι. Σημερινή κατάσταση. Προοπτικές και προτάσεις προστασίας και διαχείρισης του πληθυσμού του». Επίσης συνεργάστηκαν το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το ΥΠΕΧΩΔΕ. Η Ημερίδα για το Σκυριανό Αλογάκι που διοργανώθηκε με την συμμετοχή ειδικών επιστημόνων και εκπροσώπων πολλών φορέων, σκοπό είχε να παρουσιάσει ενδιαφέρουσες προτάσεις για την οικονομική βιωσιμότητα, προστασία και διαχείριση του Σκυριανού αλόγου και να προτείνει τα βασικά σημεία ενός Σχεδίου Δράσης το όποιο και θα μπορούσε να αποτελέσει απαρχή ενός φιλόδοξου προγράμματος για την προστασία, όχι μόνο του Σκυριανού αλλά όλων των ελληνικών φυλών αλόγων.
Το καλωσόρισμα έγινε από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας κ. Κ. Καρρά και ακολούθησε τοποθέτηση στο θέμα της ημερίδας από τον ομότιμο πρόεδρο της Ελληνικής Εταιρείας Καθηγ. κ. Μ. Σκούλλο. Ακολούθησαν χαιρετισμοί από τον Καθηγ. κ. Θ. Αληφακιώτη (Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων), από το ΥΠΕΧΩΔΕ και τον Δήμαρχο Σκύρο κ. Μ. Χατζηγιαννάκη. Εισηγήσεις έγιναν από τον κ. Ν. Κρητικό, Γεωπόνο από το δήμο Σκύρο, τον Καθηγ. κ. Μ. Αυδή (Α.Π.Θ. Τμήμα Γεωπονίας, Τομέας Ζωικής Παραγωγής), τον Καθηγ. κ. Γ. Μπάνο (Α.Π.Θ. Τμήμα Κτηνιατρικής), τον κ. Ε. Ευεργέτη, Γεωπόνο (Ελληνική Εταιρεία) και τέλος σύνοψη των κυριοτέρων σημείων των εισηγήσεων από τον Καθηγ. κ. Μ. Σκούλλο (Ελληνική Εταιρεία). Παραβρέθηκαν και τοποθετήθηκαν με απόψεις εκπρόσωποι διάφορων φορέων όπως: Ομ. Καθηγ. κ. Α. Ζαφράκας (Α.Π.Θ.), Αν. Καθηγ. κ. Ι. Μενεγάτος (Γ.Π.Α.), Λέκτωρ κ. Θ.Γ. Αντίκας, Ιππίατρος (Α.Π.Θ.), ο κ. Κ. Μώρος (Αγρόκτημα Αμφίκαια), η εκτροφέας σκυριανών αλόγων στην Κέρκυρα κα Στιν Σύλβια (Sylva Project), ο κ. Α. Κόντης, εκδότης του περιοδικού «Άλογο». Παρευρέθηκαν επίσης εκπρόσωποι Ιππικών Ομοσπονδιών, ο κ. Σ. Φεργάδης εκδότης των «Μποφόρ Σκύρου» και άλλοι εκπρόσωποι τύπου. Το πρόγραμμα της ημερίδας έκλεισε με συμπεράσματα, συνέντευξη τύπου και γεύμα εργασίας.
Υπενθυμίζεται ότι το Σκυριανό αλογάκι είναι μία από τις έξι ελληνικές φυλές αλόγων (ονομαστικά: Ηλείας, Μεσσαράς, Πηνείας, Θεσσαλίας και Σκύρου) και αριθμεί συνολικά σήμερα περίπου στα 100-130 ζώα, που χαρακτηρίζονται κυρίως από το χαμηλό τους ύψος και την αρμονική σωματική διάπλαση που θυμίζει μικρογραφία αραβικού αλόγου. Σήμερα ο μεγαλύτερος πληθυσμός διαβιεί ελεύθερος στο Ν.Α. τμήμα της νήσου Σκύρου στην περιοχή «Βουνό» στο όρος Κόχυλας, ενώ μικρότεροι πληθυσμοί εκτρέφονται στο Αγρόκτημα της Γεωπονικής Σχολής του Α.Π.Θ. στην Θεσσαλονίκη, στην Κέρκυρα στο πρόγραμμα SILVA και στο Αγρόκτημα ΑΜΦΙΚΑΙΑ στους πρόποδες του Παρνασσού.
Οι κυριότερες απειλές που αντιμετωπίζει σήμερα ο πληθυσμός των Σκυριανών αλόγων στην Σκύρο είναι η μείωση του αριθμού των ζώων, η ελεύθερη συμβίωσή τους με όνους, ο ανταγωνισμός για τροφή με τα αιγοπρόβατα που βόσκουν στον ίδιο βιότοπο, η απάλειψη της χρηστικότητάς των Σκυριανών αλόγων στις αγροτικές εργασίες και στην παραγωγική διαδικασία. Επειδή ακριβώς το αλογάκι δεν χρησιμοποιείται πλέον από τον άνθρωπο υπάρχει μικρό ενδιαφέρον από τους παραγωγούς για τη συντήρηση και αύξηση του πληθυσμού του παρά την ύπαρξη σχετικών επιδοτήσεων από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και παρά το γεγονός ότι ο εξαιρετικά ήπιος χαρακτήρας του το κάνει κατάλληλο για χρήση από παιδιά και άτομα με ειδικές ανάγκες.
Τα κυριότερα αποτελέσματα της Ημερίδας μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:
Όσον αφορά το ερευνητικό σκέλος που εκπονήθηκε από το Α.Π.Θ., (Τμήμα Γεωπονίας, Τομέας Ζωικής Παραγωγής, Εργαστήριο Φυσιολογίας Αναπαραγωγής Αγρ. Ζώων) προκύπτει ότι η αιμομιξία σε ένα προστατευόμενο πληθυσμό συνεπάγεται την απειλή του. Η αιμομιξία συνδέεται άμεσα με την βιοποικιλότητα. Η μείωση της ανθεκτικότητας, βιωσιμότητας, βιοποικιλότητας, γονιμότητας ενός πληθυσμού έχει άμεση σχέση με τον αυξημένο συντελεστή αιμομιξίας. Στην παρούσα μελέτη ο συντελεστής αιμομιξίας στον κλειστό πληθυσμό που μελετήθηκε ήταν από 0,03 έως 0,25.
Όσον αφορά την οικονομοτεχνική μελέτη βιωσιμότητας και τα προτεινόμενα μέτρα διαχείρισης έγινε σαφές ότι είναι απαραίτητη:
1. Η ενημέρωση και συμπλήρωση του υπάρχοντος μητρώου του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων.
2. Η ίδρυση Φορέα Εκτροφέων με την συμμετοχή του Δήμου Σκύρου, ο οποίος και θα είναι υπεύθυνος για την ίδρυση και τήρηση γενεαλογικού βιβλίου και για την έκδοση πιστοποιητικών γνησιότητας για τα ζώα που γεννιούνται είτε στο νησί είτε εκτός αυτού.
3. Η αλλαγή της νομοθεσίας ώστε να επιτρέπει την ελεγχόμενη εξαγωγή θηλυκών ζώων από το νησί της Σκύρου.
4. Την ενδυνάμωση μονάδων εκτροφής.
5. Την ένταξη στο καθεστώς επιδοτήσεων και άλλων περιοχών όπου γίνονται αξιόλογες προσπάθειες εκτροφής (π.χ. Κέρκυρα).
Αναφέρθηκε επίσης ότι ο Δήμος Σκύρου προχωρά στη δημιουργία «Κέντρου Ελεγχόμενης Αναπαραγωγής και Επισκεψιμότητας», για την ολοκλήρωση και λειτουργία του οποίου έχει εξασφαλιστεί αρχική χρηματοδότηση αλλά χρειάζεται περαιτέρω στήριξη από τους αρμόδιους φορείς.
Η βιωσιμότητα της Σκυριανής φυλής θα είναι πραγματικά εφικτή μέσα από συστηματική εκτροφή και προγράμματα ελεγχόμενης αναπαραγωγής αλλά κυρίως μέσα από την επανένταξη του Σκυριανού αλόγου στον κοινωνικό ιστό και στην παραγωγική διαδικασία με νέες δραστηριότητες όπως, ο ιππικός τουρισμός, η θεραπευτική ιππασία, ο αγροτουρισμός, η διενέργεια ιπποδρομιών και επιδείξεων κ.α.
Πέρα από το γεγονός ότι, καθαρά από πλευράς βιοποικιλότητας κάθε απώλεια είδους πρέπει να θεωρείται στις μέρες μας ανεπίτρεπτη, το Σκυριανό αλογάκι όπως και οι άλλες ελληνικές φυλές αλόγων αποτελούν για την Ελλάδα σημαντικά στοιχεία πολιτιστικής κληρονομιάς αλλά και πηγή οικονομικού ενδιαφέροντος και είναι απολύτως αναγκαίο και εφικτό οι φυλές αυτές να προστατευθούν και να δοθούν κίνητρα για την ουσιαστική ενδυνάμωσή τους.
Ο δήμαρχος κ. Μ. Χατζηγιαννάκης μετά από σύντομη ιστορική αναδρομή στην προσφορά και τη διαχείριση του σκυριανού αλόγου, αναφέρθηκε στην προσπάθεια λειτουργίας του κέντρου αναπαραγωγής κι επισκεψιμότητας στα 140 στρέμματα Δημοτικού χώρου, που ήδη έχουν περιφραχθεί. Αναφέρθηκε στην ένταξη του έργου σε Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανάπτυξης Αγροτικού Χώρου (ΟΠΑΑΧ) με το ποσό των 280.000€ (έναντι των 360.000€ που χρειάζονται βάση της μελέτης). Επίσης με την ένταξη σε ανάλογη δράση του ίδιου παραπάνω προγράμματος, την αναβίωση εορτών και τη βράβευση του σκυριανού αλόγου με 35.000€. Τέλος δήλωσε ευτυχής που συνεργάζεται με το Νίκο Κρητικό και σίγουρος για το αίσιο αποτέλεσμα της όλης προσπάθειας.
| ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ, ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ από το γεωπόνο του Δήμου Σκύρου κο Ν. Κρητικό |
Το Σκυριανό αλογάκι (Equus Cabalus Skyros Poni) είναι μια από τις αυτόχθονες φυλές αλόγων της Ελλάδας που υπήρχε κατά την αρχαιότητα σε όλη την Ελλάδα και κυρίως Αττική, Θάσο, Ρόδο και Μυτιλήνη και ήταν εκπρόσωποι του Pindos Pony. Είχε μεγαλύτερη διάπλαση από τη σημερινή και κατέστη μικροσωμότερο εξ’ αιτίας των δυσμενών συνθηκών διαβίωσης στην Σκύρο.
Κατά τον Alec Coplan είναι δείγμα ορεσιβίων αλόγων τα οποία μετανάστευαν από την Αλάσκα κατά μήκος της Ασιατικής Ορεινής αλυσίδας και έφτασαν στην Νοτιοανατολική Ευρώπη και ομοιάζει με το Exmorr Pony της Βρετανίας.
Οι κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες ήταν τέτοιες που του επέτρεψαν να διαβιώσει και να φτάσει μέχρι τις ημέρες μας στο νησί της Σκύρου. Χρησιμοποιούνταν για τον αλωνισμό τους θερινούς μήνες ενώ τον υπόλοιπο χρόνο έμενε ελεύθερο στο «Βουνό» όπου αναπαράγονταν. Ως εργαλείο το φρόντιζαν και ενδιαφέρονταν για αυτό. Με την εκμηχάνιση της γεωργίας το άλογο μπήκε στο περιθώριο και άρχισε η σταδιακή μείωση του πληθυσμού από 1.000 άτομα το 1800 σε 168 το 1967 και το 1970 σε 81 άτομα.
ΣΗΜΕΡΙΝΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ
Το άλογο της Σκύρου έχει ενταχθεί στον κανονισμό ΕΟΚ 2078/92 περί διατήρησης σπανίων ειδών αγροτικών ζώων ως επισφαλής φυλή σπανίων ειδών αγροτικών ζώων και επιδοτούνταν ο κάθε ιδιοκτήτης με το ποσό των 40.000 δρχ. ετησίως για κάθε άλογο άνω των έξι μηνών. Η επιδότηση αυτή σταμάτησε το 2002. Στην απογραφή του 1997-98 προκειμένου να ενταχθούμε στο πρόγραμμα, ήταν 99 θηλυκά και 51 αρσενικά, σύνολο 150 ενήλικα και 31 πουλάρια.
Τα άλογα σήμερα ως επί το πλείστον (το 70%) ζουν ελεύθερα στην περιοχή Βουνό όπου υπάρχει το εθιμικό δίκαιο της ελεύθερης χρήσης του βοσκότοπου συνολικής έκτασης 35.000 στρέμματα ιδιοκτησίας Ι.Μ.Μ. Λαύρας. Μέρος της περιοχής έχει ενταχθεί στο εθνικό δίκτυο NATURA 2000 ως περιοχή ιδιαιτέρου φυσικού κάλους με ονομασία: «όρος Κοχύλας». Τους θερινούς μήνες όταν η βόσκηση εξαντλείται κατεβαίνουν από το φυσικό τους περιβάλλον και διαβιούν στα κτήματα των ιδιοκτητών τους. Κατά τις δηλώσεις ιδιοκτητών τους σήμερα είναι περίπου 184 άλογα εκ των οποίων τα 120 θηλυκά και τα 64 αρσενικά. Κατά την προσωπική μου εκτίμηση δεν ξεπερνούν τα 150. Στο βουνό ζουν σε αγέλες με αρχηγό έναν επιβήτορα και 5-7 θηλυκά με τα μικρά τους. Ισχύει η απαγόρευση εξόδου από το νησί θηλυκών από το 1942, ενώ η έξοδος των αρσε-νικών επιτρέπεται με ειδική άδεια από τον Νομάρχη.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΕΙ
1. Υπερβοσκημένος βοσκότοπος.
Στην περιοχή Βουνό όπου είναι ο φυσικός τους βιότοπος έκτασης 38.000 στρ. ζουν και 35.585 αιγοπρόβατα (πυκνότητα βόσκησης 2,04 στρ. ανά ζώο). Η υπερβόσκηση καθιστά το φυσικό βιότοπο προβληματικό.
2. Μη ελεγχόμενη αναπαραγωγή.
Στην περιοχή αυτή το εθιμικό δίκαιο για τη δωρεάν διαβίωση μόνοπλων ζώων σε συνδυασμό με τη περιθωριοποίηση και των γαϊδουριών έχει οδηγήσει τους ιδιοκτήτες τους, να τα αφήσουν ελεύθερα εκεί. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα τελευταία χρόνια να γεννιούνται πολλά μουλάρια αντί για άλογα. Γεννήσεις αλόγων το 2002 ήταν μόνο 7 ενώ το 2003 μόνο 10.
3. Καμία οικονομική πρόσοδο των αλόγων προς τους ιδιοκτήτες.
Ενώ μέχρι το 2002 υπήρχε η μικρή επιδότηση των 40.000 δρχ. ανά άλογο αυτή το 2002 δεν έχει ακόμη πληρωθεί και οι ιδιοκτήτες ακόμη και τους θερινούς μήνες που θα έπρεπε να φροντίζουν, δυσανασχετούν, πλην ορισμένων που τα αγαπούν και τα έχουν όλο τον χρόνο.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1. Όσον αφορά την υπερβόσκηση ελπίζουμε το νέο μέτρο 3-4 του Υπουργείου για εντατικοποίηση της κτηνοτροφίας εφόσον συνδυαστεί με την όσο τον δυνατόν καλύτερη ενημέρωση των κτηνοτρόφων (εδώ θέλουμε βοήθεια), να εφαρμοστεί από τους ενδιαφερόμενους, έτσι ώστε μια μείωση της τάξης 20- 30% θα έχει ευεργετικά αποτελέσματα για το φυσικό βιότοπο.
2. Οικονομική ενίσχυση. Το νέο μέτρο 3 7 του υπουργείου για ενίσχυση φυλών ζώων που απειλούνται με εξαφάνιση επιδοτεί το κάθε ενήλικο με το ποσό των 475,00€ ετησίως πολύ φοβάμαι ότι για το άλογο της Σκύρου δεν θα αποδώσει διότι:
1ο Είναι απαραίτητα μισθωτήρια βοσκότοπων και χαρτογραφικό υπόβαθρο, αλλά ως είπα είναι εθιμικό το δίκαιο και δεν υπάρχουν μισθωτήρια.
2ο Ζητάει για τους ιδιοκτήτες των θηλυκών δύο γεννήσεις στην πενταετία και για τους ιδιοκτήτες αρσενικών 1 επίβαση. Σε άλογα που ζουν και αναπαράγονται ελεύθερα σε αγέλες είναι αδύνατον να ζητάμε να τα πάρουν από το φυσικό τους βιότοπο ώστε να λαμβάνουν την επιδότηση. Ακόμα όμως και εγώ εν προκειμένω ή η κυρία Λίντα Μαρουδή που είμαστε ιπποτρόφοι με τα άλογα μας όλο τον χρόνο στο κτήμα μας αν εφαρμόσουμε το μέτρο αυτό, που πολύ θα θέλαμε, δεν θα μπορούσαμε να πουλήσουμε τα θηλυκά άλογα μας εκτός Σκύρου, όπου υπάρχει ζήτηση και υψηλές τιμές, λόγω της αναχρονιστικής απόφασης απαγόρευσης εξαγωγής. Μια ελεγχόμενη από τον Δήμο και την Νομαρχία εξαγωγή θηλυκών και αρσενικών, πάντα βέβαια με την προϋπόθεση ότι ο αγοραστής μπορεί να εξασφαλίσει την ευζωία των αλόγων, σε συνδυασμό με την τήρηση του μητρώου στην Σκύρο από σύλλογο ιπποτρόφων θα έλυνε πολλά προβλήματα. Οι μόνοι νομίζω που πληρούν τις προϋποθέσεις της νέας απόφασης είναι το αγρόκτημα της Θεσσαλονίκης και το κέντρο αναπαραγωγής της κυρίας Σύλβιας Στιν στην Κέρκυρα. Όμως η Κέρκυρα δεν αναφέρεται ως τόπος διαβίωσης του Σκυριανού αλόγου. Κακώς διότι η ενασχόληση της κ. Στιν είναι ουσιαστική κι έτσι την αποκλείει από οικονομική ενίσχυση. Πρέπει να δοθεί λύση.
3ο Μη ελεγχόμενη παραγωγή. Σε συνεργασία του Δήμου Σκύρου που παραχώρησε την έκταση, της Νομαρχίας Ευβοίας και του Υπουργείου Γεωργίας περιφράχθηκε το 2000 έκταση 150 περίπου στρεμμάτων στην θέση Στόμα Μαλά όπου θα γίνει κέντρο επισκεψιμότητας και αναπαραγωγής Σκυριανών Αλόγων. Εκεί θα φιλοξενούνται 3 αρσενικά σε ξεχωριστούς χώρους τεσσάρων στρεμμάτων έκαστο και 15 θηλυκά, τα πιο αντιπροσωπευτικά της φυλής, ώστε τα προϊόντα της αναπαραγωγής μετά την ενηλικίωση τους να επιστρέφουν στον αναβαθμισμένο ελπίζουμε βιότοπο. Ο Δήμος μας έχει ήδη φτιάξει τις απαιτούμενες μελέτες (περιβαλλοντολογική, αρχιτεκτονική, ηλεκτρομηχανολογική) και απομένει η πολεοδομική άδεια ώστε να χρηματοδοτηθεί το έργο από Ο.ΠΑ.Α.Χ. Στερεάς Ελλάδας όπου ήδη έχει ενταχθεί. Συμβολή όλων των φορέων θα πρέπει να ευσταθεί στην ολοκλήρωση αλλά και στην λειτουργία κυρίως του κέντρου. Τα θέματα που ανακύπτουν εδώ και θα πρέπει να τα δούμε σοβαρά είναι ποια θα είναι τα αντιπροσωπευτικά άλογα που θα χρησιμοποιηθούν ως γεννήτορες και τι θα γίνει με τα γαϊδούρια και μουλάρια που ζουν στο «Βουνό».
Όσον αφορά το πρώτο θέμα υπάρχει η άποψη του κου Coplan ότι τα πιο αυθεντικά είναι αυτά που δεν έχουν κανένα άσπρο σημάδι και του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης και είναι τα περισσότερα ανεξαρτήτως χρώματος. Η έρευνα του μιτοχονδριακού DNA από το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης ελπίζω να λύσει το θέμα. Όσον αφορά την ύπαρξη μουλαριών και γαϊδουριών, οι φιλοζωϊκές οργανώσεις που εκπρόσωποι τους βρίσκονται στην αίθουσα ελπίζω να μας δώσουν κάποια λύση, διότι λύση του στυλ «σκοτώστε τα» δεν βοηθάει ούτε το περιβάλλον, ούτε προάγει τον ανθρωπισμό μας και από εμάς είναι απορριπτέα.
Τελειώνοντας, σας καλώ να μας βοηθήσετε στο δύσκολο έργο της συνολικής αντιμετώπισης του προβλήματος που λέγεται διάσωση του Σκυριανού αλόγου, διότι η σημερινή κατάσταση οδηγεί δυστυχώς στην εξαφάνιση ενός ευλογημένου και πολύτιμου είδους που μας χάρισε η φύση.
| ΚΥΡΙΑ ΣΗΜΕΙΑ ΜΕΛΕΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΣΚΥΡΙΑΝΟΥ ΑΛΟΓΟΥ Ε. Ευεργέτης, γεωπόνος συνεργάτης Ελλ. Εταιρείας |
Με την παρούσα εργασία προσπαθήσαμε να προσεγγίσουμε τις πιθανές διεξόδους για την επίτευξη βιωσιμότητας στην εκτροφή του Σκυριανού αλόγου. Η έννοια της βιωσιμότητας δεν μπορεί να περιοριστεί στα οικονομικά μεγέθη της εκτροφής του αλόγου. Για να αποκτήσει ουσιαστικό περιεχόμενο θα πρέπει να επεκταθεί και στις αλληλεπιδράσεις της εκτροφής με το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Βέβαια πριν τον προσδιορισμό αυτών των αλληλεπιδράσεων απαιτείται ένας σαφής ορισμός του Σκυριανού αλόγου.
ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΑΛΟΓΟΥ
Η επικρατούσα άποψη για την προέλευση του Σκυριανού αλόγου τοποθετεί την εμφάνιση του περίπου το 2000 π.χ., ως αποτέλεσμα της συνάντησης και επιμειξίας των άγριων φυλών Tarpan και Proto Oriental. Θεωρείται μάλιστα, το Σκυριανο αλογο, ως ο αρχαιότερος από τους τρείς εκπροσώπους της, εξαφανισμένης σήμερα, φυλής Tarpan. Άλλες απόψεις υποστηρίζουν την προέλευση του Σκυριανού αλόγου από το τρίνυχο ιππάριο ως αποτέλεσμα της απομόνωσης του τελευταίου στην Σκύρο, ενώ ακόμα έχουν προταθεί ως πρόγονοι του το άλογο του Prezvalski αλλά και το πόνι της Κασπίας.
ΣΚΥΡΙΑΝΟ ΑΛΟΓΟ
Τα κύρια φαινοτυπικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την Σκυριανή φυλή έχουν αποτελέσει αντικείμενο επιστημονικού προβληματισμού. Ως τέτοια έχουν χρησιμοποιηθεί το ύψος ακρώμιου το οποίο θα πρέπει να κυμαίνεται μεταξύ των 98 και 109 εκατοστών, το χρώμα του τριχώματος το οποίο θα πρέπει να είναι κόκκινοκαφέ και το χρώμα της οπλής το οποίο θα πρέπει να είναι μαύρο. Επιπλέον των φαινοτυπικών χαρακτηριστικών ως κριτήριο ένταξης στην φυλή έχει χρησιμοποιηθεί και η γεωγραφική προέλευση των αλόγων η οποία θα πρέπει να εντοπίζεται στο νησί της Σκύρου.
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΕΚΤΡΟΦΗ
Μια άλλη ιδιαιτερότητα του Σκυριανού αλόγου είναι η παραδοσιακή εκτροφή, κύριο χαρακτηριστικό της οποίας ήταν η ελεύθερη διαβίωση των αλόγων κατά τους χειμερινούς μήνες στο Νότιο τμήμα της Σκύρου, το λεγόμενο Βουνό. Η συλλογή των αλόγων από το Βουνό γίνονταν στο τέλος της άνοιξης, όταν τα άλογα αναζητώντας νερό προσέγγιζαν την πηγή Νύφη. Μετά την σύλληψη τα άλογα χρησιμοποιούνταν σχεδόν αποκλειστικά για τον αλωνισμό σιτηρών και ψυχανθών. Με την ολοκλήρωση του αλωνισμού άλλαζε και ο ρόλος του αλόγου από ζώο εργασίας σε ζώο αναψυχής.
ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Πριν την επάνοδο των αλόγων στο Βουνό, η οποία ακολουθούσε τα πρωτοβρόχια, εκτελούνταν δύο ιπποδρομίες, η πρώτη με το τέλος του αλωνισμού στις 29 Ιουνίου των Αγίων Αποστόλων και η δεύτερη στις 2 Σεπτεμβρίου του Αγίου Μάμα καθώς και μια επίδειξη αλόγων και παραδοσιακών φορεσιών πανηγυρικού χαρακτήρα η οποία συνδυάζονταν με την απογραφή και κατηγοριοποίηση των ζώων.
Εκτός των εορτών αυτών, ο σημαίνων ρόλος του Σκυριανού αλόγου στην κοινωνία του νησιού, απεικονίστηκε σε διάφορες μορφές λαϊκής τέχνης, όπως τα παραδοσιακά κεντήματα και τα παραδοσιακά τραγούδια. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της παραδοσιακής ποίησης είναι ΤΑ ΣΚΥΡΙΑΝΑ ΑΛΟΓΑΚΙΑ του Παππαεμμανουήλ, σε δεκαπεντασύλλαβο όπου περιγράφεται και το δύσκολο περιβάλλον του φυσικού τους βιότοπου.
ΧΡΗΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
Το Σκυριανό άλογο, εξ’ αιτίας του μικρού του μεγέθους ενέπλεκε στις παραγωγικές διαδικασίες κυρίως παιδιά προεφηβικής και εφηβικής ηλικίας ως χειριστές του. Η εμπλοκή των νεαρών με το αλογάκι δεν εξαντλούνταν στην εξυπηρέτηση των καλλιεργητικών αναγκών αλλά επεκτείνονταν και στην ψυχαγωγία και την άσκηση. Συνέπεια αυτού του γεγονότος ήταν η αυξημένη συμμετοχή του Σκυριανού αλόγου στην συνοχή των οικογενειακών θεσμών μέσω της σταδιακής ένταξης των νεαρών στην παραγωγική διαδικασία.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Η εκμηχάνιση της γεωργίας στις δεκαετίες του ’50 και ’60 οδήγησε στην μείωση του πληθυσμού των αλόγων και στην απομάκρυνση των νεαρών ηλικιών από την παραγωγική διαδικασία και κατά συνέπεια στην αποξένωση τους από το άλογο. Η απάλειψη της χρηστικότητας του αλόγου δεν ήταν ακαριαία αλλά σταδιακή. Αυτό εξηγείται από το συναισθηματικό δεσμό που είχε αναπτυχθεί με τους ανθρώπους του νησιού οι οποίοι είχαν μεγαλώσει μαζί με το άλογο. Η έλλειψη οικονομικού οφέλους απ’ την εκτροφή όμως οδήγησε σταδιακά το άλογο στο περιθώριο του κοινωνικού ιστού και στην παύση των εκδηλώσεων των οποίων αποτελούσε το επίκεντρο όπως οι ιπποδρομίες και οι επιδείξεις. Ταυτόχρονα σταμάτησε και η συστηματική καταγραφή των γεννήσεων ενώ η ταυτόχρονη απελευθέρωση των γαϊδουριών οδήγησε σε αυξημένες επιβάσεις των φοράδων από τους τελευταίους. Το αποτέλεσμα ήταν εκτός της μείωσης του πληθυσμού να εμφανίζεται και ένα αυξημένο ποσοστό μουλαριών σε σχέση με το παρελθόν. Άλλο δευτερογενές αποτέλεσμα της ασύμφορου εκτροφής ήταν η απάλειψη των υποδομών που χρησιμοποιούνταν απ’ το άλογο, όπως οι στάβλοι και οι χώροι επιβάσεων αλλά και η αδιαφορία για την εξυπηρέτηση των αναγκών τους που εκδηλώνεται με την απουσία κτηνιάτρου απ’ το νησί.
ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΑΞΙΟΠΟΙΗΣΗΣ
Το είδος της εφαρμοζόμενης εκτροφής θα προσδιορίσει και τις δυνατότητες αξιοποίησης. Η παραδοσιακή εκτροφή με χαρακτηριστικό τις ελεύθερες επιβάσεις στο Βουνό δεν μπορεί να εφαρμοστεί για την παραγωγή εμπορεύσιμων αλόγων, τουλάχιστον στην παρούσα κατάσταση του πληθυσμού. Μπορεί ωστόσο αυτή η εκτροφή να αποτελέσει μια άριστη βάση για την ανάπτυξη αγροτουριστικών και ιπποτουριστικών επιχείρησεων στην Σκύρο. Η ημιεκτατική εκτροφή με τα σταβλισμένα ζώα και τις ελεγχόμενες επιβάσεις μπορεί να οδηγήσει στην παραγωγή εμπορεύσιμων ζώων με ικανοποιητικό ρυθμό. Η αύξηση του πληθυσμού θα απαιτήσει την αντίστοιχη ζήτηση σε υλικά και αναλώσιμα που χρησιμοποιούνται για το άλογο. Θα δημιουργηθεί έτσι μια παράλληλη αγορά που θα προσφέρει νέες θέσεις εργασίας στο νησί. Ένα άλλο παρόμοιο έμμεσο όφελος θα προκύψει από την διασπορά του αλόγου το οποίο θα λειτουργήσει ως πρεσβευτής της Σκύρου στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού τονώνοντας με αυτό τον τρόπο τον τουρισμό της.
ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Η υλοποίηση αυτών των δυνατοτήτων αξιοποίησης καθώς και η επίτευξη των προαναφερθέντων στόχων διαχείρισης εξαρτάται άμεσα από την παρουσία και λειτουργία υλικοτεχνικών και οργανωτικών υποδομών. Ως άμεσα αναγκαίες υλικοτεχνικές υποδομές νοούνται, ένα κέντρο αναπαραγωγής όπου και θα εκτελούνται οι ελεγχόμενες επιβάσεις και ένα εξοπλισμένο κτηνιατρείο. Από τις υποδομές αυτές έχει ήδη αρχίσει η κατασκευή της πρώτης σε δημοτική έκταση από τον Δήμο της Σκύρου. Ως οργανωτική υποδομή νοείται ένας ενιαίος φορέας ο οποίος θα αναλάβει την συντήρηση και λειτουργία των υλικοτεχνικών υποδομών. Επίσης, αρμοδιότητες του φορέα αυτού θα μπορούσαν να είναι, η τήρηση των γεννεαλογικών μητρώων, η έκδοση πιστοποιητικών αυθεντικότητας για τα Σκυριανά αλογάκια, η διαχείριση του φυσικού βιότοπου του αλόγου, η τιμολόγηση των ζώων, η εκχώρηση αδειών εξαγωγής απ’ το νησί και γενικότερα, η διαχείριση του Σκυριανού αλόγου όπως αυτή περιγράφηκε.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ
Για να εξασφαλιστεί η λειτουργικότητα του φορέα αυτού απαιτείται να συμμετέχουν σ’ αυτόν εκτός από τους εκτροφείς, το Υ.Γ. ως προϊστάμενη αρχή, ο Δήμος Σκύρου εκπροσωπώντας την τοπική κοινωνία, εκπρόσωποι συναφών πανεπιστημιακών ιδρυμάτων αλλά και εκπρόσωποι διεθνών οργανισμών. Η μορφή του φορέα αυτού θα μπορούσε να είναι αυτή μιας δημοτικής επιχείρησης, ενός συνεταιρισμού αναγκαστικού ή όχι ή ακόμα και μια πρότυπη μορφή που θα αποτελέσει προηγούμενο για την διαχείριση και άλλων σπάνιων φυλών αγροτικών ζώων. Τα δε λειτουργικά έξοδα του φορέα μπορούν να καλυφτούν με κατάλληλη τιμολόγηση των υπηρεσιών που θα προσφέρει, όπως τέλος καταχώρησης στο γενεαλογικό μητρώο, τέλος χορήγησης πιστοποιητικού αυθεντικότητας, τέλος εξαγωγής κοκ.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω την περιβαλλοντική ομάδα του Δημοτικού Σχολείου της Σκύρου για το πανέμορφο ημερολόγιο που ετοίμασε και από το οποίο προέρχονται όλες οι φωτογραφίες εποχής της παρουσίασης, τον γεωπόνο του Δήμου, Νίκο Κρητικό για το πολύτιμο υλικό που μου παραχώρησε αλλά και για την άψογη φιλοξενία και ξενάγηση στην Σκύρο, τους εκτροφείς αλόγων Λίντα Μαυρουδή και Κώστα Μόρο που μοιράστηκαν μαζί μου την πολύτιμη εμπειρία τους και την Ελληνική Εταιρεία που μου έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω τους ανθρώπους αυτούς και το Σκυριανό αλογάκι.