Τα τροχάδια

28

ΤΟΤΕ
Τα τροχάδια ήταν και θα είναι τα παπούτσια των σκυριανών. Από πού προέρχονται; Έχουν ρίζες που χάνονται στα βάθη των χρόνων, πιθανόν κι από την αρχαιότητα, περί τον 5ο π.Χ. αιώνα, τότε που οι Πελασγοί καλοί τεχνίτες του δέρματος κατοικούσαν στη Σκύρο.
Το όνομά τους τροχάδια, προέρχεται από το ρήμα τρέχω. Για την ακρίβεια τρέχω να μαζέψω τα ζώα κατσικοπρόβατα -διότι το σύνηθες για την πλειονότητα των σκυριανών επάγγελμα είναι τσοπάνης και ο τρόπος βόσκησης και διαβίωσης των ζώων είναι ελεύθερα στη φύση. Οι γυναίκες δεν φορούσαν τροχάδια γιατί δεν πήγαιναν στα χωράφια, την κάναν μ’ ελαφρά πηδηματάκια από τις βαριές δουλειές. Αυτές φορούσαν κτντόρες ή με διάφορες άλλες ονομασίες λεπτά παντοφλέ πασουμάκια, μάλλον ψιλοτούρκικα.
Φοριούνταν και τον κρύο χειμώνα αν κι έχουν τη μορφή κλειστού σανδαλιού με την υποστήριξη άσπρης υφαντής κάλτσας, που ξεκινούσε από το γόνατο έως και τη φτέρνα. Τα άμοιρα δάχτυλα έξω. Οι κάλτσες στερεώνονταν με ένα λουράκι υφαντό, το καπιτσάλι, στην καμάρα του ποδιού, όπως τα σημερινά κολάν.
Τα τροχάδια δεν εμπορεύθηκαν ποτέ. Ήταν υποχρέωση του άντρα του σπιτιού να τα φτιάξει γι’ αυτόν και τους γιους του. Με μικρά σέρβις ανά κάποια χιλιόμετρα και ανάλογα την κινητικότητα του αφεντικού τους κρατάνε στην καλύτερη περίπτωση μέχρι και πέντε χρόνια. Συνήθως κόβονται κάποια δεσίματα που ξεκινούν από τον πάτο «τα ανάστολα» αλλά δεν είναι τίποτα σοβαρό, παρά αντικατάσταση με ανταλλακτικά που κάποτε είχαν όλα τα σπίτια. Οι μερακλήδες τα έφτιαχναν με πλουμούδια, κάτι σα γλώσσα τρυπητή.
Δέρμα κατάλληλο για την κατασκευή αυτών των παράξενων παπουτσιών είναι το βοδινό. Παλιά ήταν ντόπιο μιας και υπήρχαν στη Σκύρο αρκετά μοσχάρια αλλά προπολεμικά υπήρχε κι ένα μικρό βυρσοδεψείο.

ΣΗΜΕΡΑ
Κόντρα στην ισοπέδωση τα τροχάδια είναι τα καθημερινά μα και τα επίσημα παπούτσια των σκυριανών. Άλλωστε οι εξετάσεις που δώσανε και δίνουν ακόμα είναι πολλές και αυστηρές. Άνετα, ανθεκτικά, παντός καιρού, οικονομικά, δε γλιστράνε.
Υπήρξε όμως και μια καινοτομία. Η επανάσταση του αυτοκινήτου έφερε τη λύση στο σημαντικό πρόβλημα της ανθεκτικότητας του πάτου τους. Ανακαλύφθηκε ότι αντικαθιστώντας τον δερμάτινο πάτο με πέλμα από λάστιχο αυτοκινήτου, βελτιώνεται αφάνταστα η συμπεριφορά του νέου πλέον μέσου μεταφοράς που ακούει και στο όνομα πιρέλι!
Με τροχάδια ή πιρέλι είναι γεμάτη η Σκύρος από τους κάμπους μέχρι τα βουνά αλλά και από τις εκκλησιές μέχρι τα μπαράκια. Με κοντοπαντέλονο ή με σκολιανό, με βρατσί ή με τζιν. Τώρα όμως, το καλοκαίρι με πόδι γυμνό και το χειμώνα με χοντρές σκούρες κάλτσες κανονικές.

troxadia3

ΠΩΣ ΕΙΝΑΙ
Σαν παντόφλες πολύπλοκες με λουράκι στη φτέρνα. Και για να ξεκινήσουμε, αυτό το λουράκι λέγεται φτερνίτης ή χαλινές. Συγκρατεί το πόδι μέσα στο τροχάδι, ρυθμίζεται την πρώτη φορά όταν προβαριστεί πάνω στο πόδι, δεν ξεκουμπώνει αλλά ανασηκώνετε φορετό στη φτέρνα. Το πόδι χώνεται στο ψίδι από το αρχαίο αψίς δηλαδή αψίδα καμάρα. Πρόκειται για ένα μαλακό δέρμα τυλιγμένο κυλινδρικά που υποδέχεται προφυλάσσοντας το πόδι, το κουτουπιέ στη τσαγκαρική. Το ψίδι συγκρατείται στον πάτο, δηλαδή στη σόλα με τη λουρίδα. Η λουρίδα έχει φάρδος ένα εκατοστό και περνιέται πάνω από το ψίδι αρκετές φορές δεξιά αριστερά, σε διάφορα σημεία εξασφαλίζοντας έτσι ομοιόμορφη πίεση και συγκράτηση του ποδιού στο τροχάδι. Την τελική σχέση μεταξύ λωρίδας και πάτου την έχουν τα ανάστολα. Μικρά κομμάτια δέρματος περασμένα σε κατάλληλα σημεία πέντε στην εξωτερική και έξι στην εσωτερική μεριά του πάτου με τρύπες στις άκρες τους απ’ όπου περνάν η λουρίδα και ξεκινά ο φτερνίτης. Είναι τ’ ανταλλακτικά που λέγαμε, διότι είναι τα πρώτα που φθείρονται και με μικρό κόστος αντικαθιστούνται έναντι άλλων όπως π.χ. της λουρίδας που συνήθως έχει μήκος πάνω από ενάμισι μέτρο.
Υπάρχει δεξί αριστερό τροχάδι άλλωστε το είπαμε και παραπάνω, πέντε έξω κι έξι μέσα τα ανάστολα, αλλά ξεχωρίζει περισσότερο το τύλιγμα του φτερνίτη που ξεκινά σχεδόν από μπροστά από την έξω πάντα μεριά.
Υπάρχει και νούμερο. Δεν μιλάμε για σαράντα μισό αλλά για μεγέθη κουστούμια πάνω στο πόδι. Το τελικό χτύπημα το δίνουν τα λουριά που σφίγγονται και δένονται πάνω στο πόδι. Έτσι φοριέται γάντι το τροχάδι.

Ο ΚΥΡ-ΜΑΝΩΛΗΣ
Όπως προείπαμε τα τροχάδια είναι οικοτεχνικής παραγωγής. Την ανάγκη διάθεσης τους και σε τρίτους το λύνει από το 1966 το τσαγκάρικο του Καραμπίνη. Κυρ-Μανώλη στο μικρό όνομα. Γεννημένος το 1938 και πρώην υπάλληλος του Ελληνικού Μονοπωλίου (αλάτι, σπίρτα, παιγνιόχαρτα και φωτιστικό πετρέλαιο) είναι ο πρώτος που εμπορεύθηκε τροχάδια, πολλά από αυτά ταξίδεψαν στα πέρατα της γης. Ανώνυμοι και επώνυμοι, όπως θυμάται τον Κοντομηνά της ιντεραμέρικαν, τίμησαν το μαγαζάκι του στη Χώρα της Σκύρου και φόρεσαν άλλοι με περιέργεια και άλλοι με περηφάνια τα παράδοξα αυτά σανδάλια. Ξεχωρίζει τους Ολλανδούς από τα πόδια. Τεράστια.
Ο χειροποίητος εντελώς τρόπος κατασκευής τους δεν αφήνει να κάνει κανείς μεγάλα όνειρα. Μετά βίας όταν υπάρχει ζήτηση φτιάχνει δύο ως τρία ζευγάρια ημερησίως. Μια δυσκολία που αντιμετωπίζει σήμερα είναι η εύρεση ελαστικών για πάτους, διότι τώρα βάζουν νήματα μεταλλικά για ενίσχυση κι αυτά δεν κάνουν. Κάνουν κάποια παλιά πιρέλι και συχνά τρώει πολύ χρόνο για τέτοια λάστιχα σε μάντρες της Εύβοιας και της Αθήνας. Το κάθε λάστιχο δίνει μέχρι δύο ζευγάρια τροχάδια.
Το δέρμα που χρησιμοποιεί είναι βακέτα λαδωμένη από τη Μυτιλήνη, γιατί είναι μαλακές και οι καλύτερες απ’ όλες.
Για εργαλεία φαλτσέτα, μασάτι, ζουμπά, τανάλια. Χωρίς κόλλες, χωρίς ράψιμο. Έτσι πρωτόγονα.
Για κάποιον που φτιάχνει καλά και γερά τροχάδια, δεν είναι τίποτα να φτιάχνει χειροποίητα δερμάτινα σανδάλια, ζώνες και πορτοφόλια ή να επιδιορθώνει παλιά παπούτσια.
Ακόμα και μπρελόκ τροχάδια. Έτσι ο κυρ-Μανώλης είναι χρήσιμος κι έτοιμος δια πάσα περίπτωση.
Και τιμές τα τροχάδια ανάλογα το μέγεθος. Τα παιδικά από 25 και μέχρι 60 ευρώπουλα τα πολύ μεγάλα νούμερα (για Ολλανδούς!). Οι μινιατούρες 5 ευρώπουλα.
Ο κυρ-Μανώλης πάντα πρόθυμος περιμένει στο μαγαζάκι του στην Αγορά της Σκύρου και απαντά στα τηλέφωνα 22220 92364 και 22220 91645.